Photoblog -- Olifantenpaadjes

Alledaagse stadssociologie

(c) Jan Rath, 2019 -- Olifantenpaadje in Rotterdam Alexanderpolder

Please let me know your thoughts and feedback

Olifantenpaadjes als reactie op top-down planning

In elke stad, dorp of buurt zijn wel plekken te vinden waar wandelaars of fietsers een kortere of makkelijkere route hebben gecreëerd door af te wijken van de officieel aangelegde wandel- en fietspaden. Vaak lopen die routes door openbaar groen en door het vele gebruik tekenen zich  goed zichtbare sporen af, zoals bijgaande foto laat zien. Veel mensen willen hun bestemming graag snel bereiken en als hun route dan niet over het officiële traject kan, dan is dat maar zo. Olifanten doen niet anders.

Deze gang van zaken roept een urgente vraag op, namelijk waarom die paden zijn aangelegd zoals ze zijn aangelegd? In sommige gevallen zijn olifantspaadjes tamelijk voorspelbaar en juist daarom is het nogal vreemd dat er toch werd gekozen voor een ander traject. Zijn stedenbouwkundigen, planologen en bestuurders dan zo eigenwijs of hebben ze misschien niet goed opgelet toen zij hun plannen ontwierpen?

De antropoloog James C. Scott geeft in zijn boek Seeing like a State (1998) een krachtige analyse van wat er in planning en, meer algemeen, beleidsvorming vaak misgaat. Zijn bevindingen zijn gebaseerd op onderzoek in verafgelegen en vaak slecht ontwikkelde landen, maar ze zijn evengoed toepasbaar op situaties in geavanceerde verzorgingsstaten als Nederland.

De overheid in zulke staten bevordert continuïteit en stabiliteit door de ontwikkeling van algemeen beleid en de inrichting van een efficiënte, transparante en voorspelbare bureaucratie die voor iedereen op dezelfde manier werkt en toegankelijk is. Standaardisering is daarbij het parool. Die zorgt ervoor dat beleidsregels van de overheid ‘leesbaar’ zijn en niet afhankelijk van particuliere belangen. So far, so good. Echter, het maatschappijbeeld dat de overheid daarbij hanteert en reproduceert, is eerder een geabstraheerd schema dan de weerbarstige werkelijkheid van alledag. Vergelijk het met de routekaarten van de NS. Hoewel niet per se onjuist, zijn die kaarten niet levensecht: vrijwel alle routes zijn kaarsrecht getekend, terwijl de stations op haast identieke afstand van elkaar liggen. Maar niet heus!

Deze modernistisch inrichting van de samenleving veronderstelt een standaardburger en werkt eigenlijk alleen als die burger zich ook op een standaardmanier gedraagt. Volgens dat wereldbeeld hebben burgers geen individuele kwaliteiten, moreel besef of autonome handelingsbekwaamheid. Maar in het echt bestaan zulke kleurloze mensen niet of nauwelijks. De meesten hebben een eigen wil, smaak, en voorkeuren, en hebben kennis van de lokale situatie. Dit is precies wat olifantspaden ons laten zien: het contrast tussen abstracte planners die alleen rechte lijnen kunnen of willen tekenen, en lokale gebruikers die met gebruikmaking van lokale kennis de situatie een beetje naar hun hand zetten.

Tot op zekere hoogte is dit contrast onvermijdelijk, maar Scott heeft gelukkig enkele aanbevelingen voor degenen die een meer praktische planning voorstaan: plan niet te veel, neem kleine stappen, houd rekening met menselijke interventies, en sta open voor (tussentijdse) aanpassing.

14 maart 2019

Hier klikken voor meer photoblogs